6. โทณสุตฺตวณฺณนา

[36] ฉฏฺเฐ อนฺตรา จ อุกฺกฏฺฐํ อนฺตรา จ เสตพฺยนฺติ เอตฺถ อุกฺกฏฺฐาติ อุกฺกาหิ ธารียมานาหิ มาปิตตฺตา เอวํลทฺธโวหารํ นครํฯ เสตพฺยนฺติ อตีเต กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ชาตนครํฯ อนฺตราสทฺโท ปน การณขณจิตฺตเวมชฺฌวิวราทีสุ วตฺตติฯ ‘‘ตทนฺตรํ โก ชาเนยฺย อญฺญตฺร ตถาคตา’’ติ (อ. นิ. 6.44; 10.75) จ, ‘‘ชนา สงฺคมฺม มนฺเตนฺติ, มญฺจ ตญฺจ กิมนฺตร’’นฺติ จ อาทีสุ (สํ. นิ. 1.228) การเณฯ ‘‘อทฺทสา มํ, ภนฺเต, อญฺญตรา อิตฺถี วิชฺชนฺตริกาย ภาชนํ โธวนฺตี’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 2.149) ขเณฯ ‘‘ยสฺสนฺตรโต น สนฺติ โกปา’’ติอาทีสุ (อุทา. 20) จิตฺเตฯ ‘‘อนฺตราโวสานมาปาที’’ติอาทีสุ เวมชฺเฌฯ ‘‘อปิจายํ ตโปทา ทฺวินฺนํ มหานิรยานํ อนฺตริกาย อาคจฺฉตี’’ติอาทีสุ (ปารา. 231) วิวเรฯ สฺวายมิธ วิวเร วตฺตติฯ ตสฺมา อุกฺกฏฺฐาย จ เสตพฺยสฺส จ วิวเรติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ อนฺตราสทฺเทน ปน ยุตฺตตฺตา อุปโยควจนํ กตํฯ อีทิเสสุ จ ฐาเนสุ อกฺขรจินฺตกา ‘‘อนฺตรา คามญฺจ นทิญฺจ ยาตี’’ติ เอวํ เอกเมว อนฺตราสทฺทํ ปยุญฺชนฺติ, โส ทุติยปเทนปิ โยเชตพฺโพ โหติ, อโยชิยมาเน อุปโยควจนํ น ปาปุณาติฯ อิธ ปน โยเชตฺวา เอว วุตฺโตฯ

อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺโน โหตีติ อทฺธานสงฺขาตํ มคฺคํ ปฏิปนฺโน โหติ, ทีฆมคฺคนฺติ อตฺโถฯ กสฺมา ปฏิปนฺโนติ? ตํ ทิวสํ กิร ภควา อิทํ อทฺทส ‘‘มยิ ตํ มคฺคํ ปฏิปนฺเน โทโณ พฺราหฺมโณ มม ปทเจติยานิ ปสฺสิตฺวา ปทานุปทิโก หุตฺวา มม นิสินฺนฏฺฐานํ อาคนฺตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสติฯ อถสฺสาหํ เอกํ สจฺจธมฺมํ เทเสสฺสามิ ฯ พฺราหฺมโณ ตีณิ สามญฺญผลานิ ปฏิวิชฺฌิตฺวา ทฺวาทสปทสหสฺสปริมาณํ โทณคชฺชิตํ นาม วณฺณํ วตฺวา มยิ ปรินิพฺพุเต สกลชมฺพุทีเป อุปฺปนฺนํ มหากลหํ วูปสเมตฺวา ธาตุโย ภาเชสฺสตี’’ติฯ อิมินา การเณน ปฏิปนฺโนฯ โทโณปิ สุทํ พฺราหฺมโณติ โทโณ พฺราหฺมโณปิ ตโย เวเท ปคุเณ กตฺวา ปญฺจสเต มาณวเก สิปฺปํ วาเจนฺโต ตํทิวสํ ปาโตว อุฏฺฐาย สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา สตคฺฆนกํ นิวาเสตฺวา ปญฺจสตคฺฆนกํ เอกํสวรคตํ กตฺวา อามุตฺตยญฺญสุตฺโต รตฺตวฏฺฏิกา อุปาหนา อาโรหิตฺวา ปญฺจสตมาณวกปริวาโร ตเมว มคฺคํ ปฏิปชฺชิฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ

ปาเทสูติ ปาเทหิ อกฺกนฺตฏฺฐาเนสุฯ จกฺกานีติ ลกฺขณจกฺกานิฯ